Hội thảo khoa học Tác động xã hội của “bẫy lao động giá rẻ” - lý luận và thực tiễn của Việt Nam

Quang cảnh hội thảo

Chủ trì hội thảo có các đồng chí: PGS,TS Nguyễn Mạnh Hùng, Phó Giám đốc Học viện, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương; ông Timo Rinke, Trưởng Đại diện FES Việt Nam; PGS,TS Vũ Thị Phương Hậu, Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển; TS Phạm Thị Hoàng Hà, Viện trưởng Viện Chủ nghĩa xã hội khoa học. Dự hội thảo có các nhà khoa học trong và ngoài Học viện.

Phát biểu khai mạc và đề dẫn hội thảo, PGS,TS Nguyễn Mạnh Hùng, Phó Giám đốc Học viện, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương khẳng định: "Bẫy lao động giá rẻ” là một trạng thái phát triển mà ở đó quốc gia dựa vào chi phí nhân công thấp để thu hút đầu tư và thúc đẩy xuất khẩu, nhưng không thể vươn lên những nấc thang giá trị cao hơn trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Mô hình này, tuy có thể giúp nền kinh tế cất cánh trong giai đoạn đầu, nhưng nếu kéo dài sẽ khiến đất nước rơi vào vòng luẩn quẩn: năng suất thấp, thu nhập thấp, thiếu sức cạnh tranh về chất lượng, công nghệ và sáng tạo.

PGS,TS Nguyễn Mạnh Hùng, Phó Giám đốc Học viện, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương phát biểu khai mạc và đề dẫn hội thảo

Đồng chí Phó Giám đốc Học viện, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương nhấn mạnh, sau gần bốn thập niên đổi mới, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng: tăng trưởng kinh tế ổn định, đời sống nhân dân được cải thiện, cơ cấu kinh tế dịch chuyển tích cực, khả năng hội nhập ngày càng sâu rộng. Lao động dồi dào, chi phí nhân công thấp từng là “đòn bẩy” quan trọng để thu hút FDI và phát triển các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo, may mặc, điện tử, giày dép. Tuy nhiên, dấu hiệu của “bẫy lao động giá rẻ” đang hiện hữu rõ rệt qua việc cơ cấu sản xuất phụ thuộc nhiều vào gia công – lắp ráp, năng suất lao động cải thiện chậm, thu nhập người lao động chưa đáp ứng nhu cầu sống, trong khi nguy cơ dịch chuyển FDI sang các quốc gia khác ngày càng tăng.

Đặc biệt, tác động xã hội của “bẫy lao động giá rẻ” ngày càng nghiêm trọng. Người lao động vẫn phải làm thêm giờ để bảo đảm mức sống tối thiểu; điều kiện làm việc ở một số nơi còn thiếu an toàn; tình trạng di cư lao động từ nông thôn ra đô thị gây áp lực lớn về hạ tầng, nhà ở, y tế, giáo dục; bất bình đẳng thu nhập có xu hướng gia tăng khi lợi nhuận chủ yếu thuộc về doanh nghiệp FDI, trong khi người lao động chỉ hưởng phần nhỏ. Bên cạnh đó, nhiều gia đình bị chia cắt do lao động xa quê, các giá trị truyền thống đứng trước nguy cơ phai nhạt; việc thiếu động lực nâng cao kỹ năng khiến lực lượng lao động dễ bị tổn thương trước làn sóng tự động hóa, trí tuệ nhân tạo và công nghệ số.

Ông Timo Rinke, Trưởng Đại diện FES Việt Nam

Từ những phân tích trên, PGS,TS Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định: "Bẫy lao động giá rẻ" không chỉ là rào cản về kinh tế mà còn là thách thức lớn đối với phát triển bền vững của Việt Nam. Để vượt qua, Việt Nam cần một hệ thống giải pháp toàn diện, đồng bộ, huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp, người lao động và toàn xã hội. Đây là yêu cầu cấp thiết, nhằm giúp Việt Nam tránh nguy cơ mắc kẹt, đồng thời bứt phá, phát triển nhanh và bền vững trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, cùng xu thế chuyển đổi xanh, chuyển đổi số toàn cầu.

Phát biểu tại hội thảo, ông Timo Rinke, Trưởng Đại diện FES Việt Nam chia sẻ: "Bẫy lao động giá rẻ" không chỉ diễn ra ở Việt Nam mà còn là thách thức của nhiều quốc gia trong tiến trình công nghiệp hóa và hội nhập toàn cầu. Đây không chỉ là vấn đề kinh tế, mà còn tác động mạnh mẽ đến phân tầng xã hội, công bằng phân phối và sự gắn kết cộng đồng.

Ông cho rằng, kinh nghiệm từ nhiều nước trên thế giới cho thấy để vượt qua “bẫy lao động giá rẻ” cần những giải pháp tổng thể, không chỉ đơn thuần tập trung vào phát triển kinh tế. Giáo dục, đào tạo kỹ năng, cơ chế đối thoại xã hội, cùng chính sách bảo đảm phân phối công bằng thành quả tăng trưởng là những nhân tố quyết định. Cộng hòa Liên bang Đức đã từng trải qua giai đoạn này và thành công trong việc vươn lên bằng chiến lược công nghiệp hóa sáng tạo, chú trọng vào chất lượng nguồn nhân lực và bảo đảm an sinh xã hội – ông Timo nhấn mạnh.

Đối với Việt Nam, ông Timo đánh giá cao những thành tựu 40 năm đổi mới, song cũng cảnh báo rằng trong bối cảnh toàn cầu hóa, Cách mạng công nghiệp 4.0 và sự dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu, “bẫy lao động giá rẻ” luôn tiềm ẩn. Ông khẳng định, việc nhận diện sớm thách thức, học hỏi kinh nghiệm quốc tế, đồng thời gắn với điều kiện thực tiễn của Việt Nam là hết sức cần thiết. Đây cũng là cơ hội để FES tiếp tục hợp tác chặt chẽ với Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh và các viện nghiên cứu vì mục tiêu chung: xây dựng mô hình phát triển bền vững, công bằng và nhân văn.

PGS,TS Bùi Văn Huyền, Viện trưởng Viện Kinh tế - Xã hội và Môi trường phát biểu tham luận tại hội thảo

PGS,TS Vũ Thị Phương Hậu, Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển phát biểu tham luận tại hội thảo

TS Nguyễn Thị Hà, Phó Viện trưởng Viện Tôn giáo và dân tộc tham luận tại hội thảo

Trong khuôn khổ hội thảo, các nhà khoa học và đại biểu đã tập trung làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về “bẫy lao động giá rẻ”. Các ý kiến tham luận đã khái quát quan niệm, một số lý thuyết tiêu biểu trên thế giới cũng như vai trò, tác động hai mặt của “bẫy lao động giá rẻ” đối với tiến trình phát triển kinh tế - xã hội. Từ đó, vấn đề được đặt ra là làm thế nào để Việt Nam thoát khỏi tình trạng này, chuyển từ tăng trưởng theo chiều rộng sang chiều sâu, dựa trên năng suất, khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Các tham luận đã chỉ rõ, Việt Nam đang đối diện với những tác động đa chiều của “bẫy lao động giá rẻ”. Về kinh tế, chi phí nhân công thấp tuy giúp thu hút dòng vốn FDI nhưng lại hạn chế động lực cải tiến công nghệ, khiến nền sản xuất chủ yếu dừng ở gia công, giá trị gia tăng thấp. Về xã hội, mô hình này kéo theo nguy cơ mất cân bằng trong phân phối lợi ích, tình trạng chênh lệch thu nhập gia tăng, chất lượng đời sống người lao động chưa được cải thiện tương xứng. Đặc biệt, ở phương diện lâu dài, sự phụ thuộc vào lao động giá rẻ có thể làm suy giảm sức cạnh tranh quốc gia, cản trở tiến trình hội nhập sâu rộng và không đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.

Để khắc phục tác động tiêu cực, các tham luận tại hội thảo đã đề xuất nhiều định hướng quan trọng. Trong đó đa phần các ý kiến cho rằng cần phát huy vai trò của kinh tế tư nhân, xây dựng môi trường thuận lợi để khu vực này trở thành động lực tăng trưởng, tiên phong trong ứng dụng công nghệ và tạo việc làm chất lượng cao. Nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo nhân lực, coi đây là đột phá chiến lược, gắn đào tạo với nhu cầu thị trường, chú trọng kỹ năng số, kỹ năng sáng tạo và năng lực hội nhập quốc tế. Thu hút đầu tư nước ngoài, ưu tiên các dự án công nghệ cao, thân thiện môi trường, có khả năng lan tỏa về tri thức và quản trị. Tiếp tục đổi mới thể chế, hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, tạo hành lang cho các chủ thể kinh tế phát huy năng lực, khuyến khích đổi mới sáng tạo, v.v.. 

Đại biểu chụp ảnh chung tại hội thảo